James Webb teleskopio espaziala (JWST), inoiz eraiki den konplexuena eta aurreratuena, joan den abenduaren 25ean jaurti zuten espaziora Ariane suzirian, Guyana Frantseseko Kourou espazio-portutik. Jaurtiketa erabat bikainaren ondoren, NASAk espero du espazio-behatokiak hamar urte baino gehiago ematea komunitate zientifikoari.
NASAk, Europako Espazio Agentziak (ESA) eta Kanadakoak (CSA), laguntzaile gehiagorekin batera, gertuko exoplaneten konposizioa ikusteko eta izar, galaxia eta planeta-sistema batzuk Big bang delakoaren ondoren nola sortu ziren ezagutzeko gai izango den artefaktua garatzea lortu dute. Webb teleskopioaren diseinuan hainbat herrialdetako milaka pertsona aritu dira, eta teleskopioarekin lortzen den informazioa mundu osoko zientziaren zerbitzura egongo da.
Enpresa bikain horretan emakume ingeniari askok izan dute zerikusia, horien artean, Galiziako zientzialari handi batek, Begoña Vilak, NASA Goddar espazio-hegaldiko zentrokoak. Berak xehetasun guztiak azaltzen ditu ikasleekin ikusteko oso interesgarria den “Unibertsoa aireratuz” izeneko James Webb teleskopio espazialaren jaurtiketari buruzko bideoan. Halaber, behatokian pasatu behar dituen 29 Mugako Egunak azaltzen dituen NASAren bideo ofizialean ere kolaboratu du.
Vila (Vigo, 1963), Santiagoko Unibertsitatean lizentziatu, Kanarietako Astrofisika Institututik pasatu eta Erresuma Batuan doktoratu ondoren, 2006an Kanadara joan zen bere familiarekin, Webb proiektuan parte hartzera. Kanadako Espazio Agentziak (CSA) Webb espazio-teleskopioari laguntzen dio tresna bikoitz baten bidez. Vilak garatu du horren tresnetako bat, eta Kanadan eta AEBetan egindako proba hotz zailetan parte hartu du. Horretarako, Vilak Kanadan utzi zuen bere familia, Washingtondik gertu dagoen Goddard espazioko hegaldi-zentroan, FGS-NIRISS tresnan aditu gisa kontratu bat onartu ondoren.
2016an, talde guztiekin egindako hirugarren proba hotzaren zuzendaria izan zen, elur-ekaitz handi baten erdian. NASAk domina bat eman zion haren ahaleginengatik, Webb-eko gida-sentsorearekin eta NIRISS tresnarekin lortutako lorpenengatik, eta, horrez gain, proba hotz zailetan egindako lanagatik. 2017an, Houstonen egin zen proba kriogeniko zailenetako batean parte hartu zuen, hiria urakan batek astinduta zegoenean. Geroago, behatokiko azken probetan parte hartzen jarraitu zuen Guyanan.
Webb teleskopioaren aireratzea transmititu zuen bideoan, gainerako emakume ingeniarien partaidetza nabarmentzen du Vilak. Kristal Pugak, teleskopioaren hedapen-sisteman lan egin duen ingeniari batek, txikitatik ingeniari edo astronauta izan nahi izan zuenak, eta unibertsoa aztertzeko proiektu bereziren batean lan egin duenak. Pugak azpimarratzen du emakume ingeniari asko daudela espazio-esplorazioan lanean, eta interesa duten neska guztiak animatzen ditu horretan saia daitezen.
Oso bestelakoa da Scarlin Hernandezek kontatzen duen istorio inspiratzailea. Gainditu behar izan zituen egoera pertsonalak deskribatzen ditu, eta azaltzen du ikasketak izan zirela aurrera ateratzeko modua. Teleskopioetan espezializatutako hegaldi-sistemen ingeniaria da, eta Webb espazio-ontziaren sistemetarako prozedura-kodeak garatu ditu. 20 urterekin hasi zen mundu horretan, NASAk haren unibertsitatearekin duen partzuergoari esker. Baina teleskopioen ingeniaria izatea ez zegoen haren itxaropenetan. Bera izan zen graduatu eta unibertsitatera joan zen familiako lehen emakumea. Emakume, gazte, pobre, afro-latindar eta etorkin gisa, ez zuen erreferenterik mundu horretan, ez zuen inor miresteko. Hernandezek erreferente diren emakumeen garrantzia azpimarratzen du.
Vilak ere, elkarrizketa batean, proiektuan hamarkada bat baino gehiago lanean aritu ondoren, une gogorrak beste zirraragarri batzuekin tartekatu direla azaltzen du. “Ez zen erraza izan familiarengandik aldentzea. Haur txikiak dituzunean, haientzat zu haien ama zara, ez dute beste ezer ulertzen. Orduan, zaila da, nahiz eta uztartzen saiatu”, aitortzen du. “Ikusten dudan abantaila da, behin zahartzen direnean, profesional gisa baloratzen zaituztela, eta hor egoera pixka bat errazagoa egiten da.”
Datozen 6 hilabeteetan, Begoña Vila izango da espazio-behatoki horretako instrumentuentzako operazioen arduraduna, inoiz eraiki den handiena eta konplexuena. Bertan, programatutako lanak gauzatzen direla berrikusiko dute, azken urteotan entseatu duten moduan. Ondoren, enpresa hori amaitzen denean, James Webb-ekin 15 urte igaro ondoren, proiektu berriak hasteko unea izango da.
Egilea: Isabel Mendizabal
