El Periódico Educación-etik itzulita
Aldizkari zientifikoei gero eta kritika handiagoak egiten dizkiete Espainiako hedabideetan. Artikulu honek zazpi argudio ematen ditu kritika horiek ezeztatzeko, sasizientifikoa dela eta zientziarentzat eta gizartearentzat (hezkuntza, osasuna, eta abar) ondorio negatiboak dituela frogatuz, baita unibertsitatearen eredu feudala gainditzeko erresistentzia ere, duela urte gutxira arte erdipurdiko intelektualean eta sexu-jazarpenaren zigorgabetasunean mantendu zuena (gai hori artikuluaren amaieran argitzen da).
1. Kritiketako bat da arrakasta gehien izaten ari diren aldizkariak, taldeak eta argitaletxeak harrapariak direla, eta hor Espainiako ikertzaileak argitaratzen dituela, baina ez maila handieneko herrialdeetakoak; gehien aipatzen direnak MDPI eta, bereziki, Sustainability aldizkaria dira. Nahikoa da eskura ditugun ebidentzia ugarietako bat baieztapen hori ezeztatzeko. Esteka honetan ikus daiteke Harvardek Sustainabilityn argitaratzen duela eta harro dagoela horretaz.
2. Gai honen inguruan Espainiako dokumenturik eraginkorrenak Nature jartzen du “estandarra ez den portaerekin” aldizkarien artean (elkarrizketetan eta ebaluazioetan, adierazpen hori ez da egokia, zalantzazkoa eta are harraparia ere bada), Sustainability bezalako aldizkariekin batera. Dokumentu hori bera Naturen argitaratu zen Leidenen deklarazioan oinarritzen da. Hau da, dokumentuak Naturen argitaratzen denari balioa kentzen badio, dokumentu horrek bertan esaten denari balioa kentzen dio. Ez dut uste komunitate zientifikoak horrelako iruzkinekin lortzen duen desprestigioa gehiago azaldu behar denik.
3. Aldizkariak zalantzan jartzeko ematen den argudioetako bat da egileek argitaratzeagatik ordaintzen dutela, horrek ordaintzen dutenen artikuluen kalitatearen aukeraketa bat ez dagoela esan nahi balu bezala. Hori egia balitz, Lancet aldizkaria, osasunaren munduan lehena, egungo pandemia eta duela ehun urtekoa gainditzeko ekarpen zientifiko handia egin duena, ere “harraparia” izango litzateke, kobratzen duelako. Norbaitek ordaindu behar ditu aldizkariak egiteko lan egiten duten pertsonen gastu materialak eta soldatak. Lehen, irakurtzen zituztenek edo erakundeek ordaintzen zituzten zergak, hau da, irekian ez zeudelako ikusi ezin zituzten herritar guztien zergak, eta irakurtzeko dirua kostatzen zen. Orain, gero eta gehiago, arrazoi horregatik kritikatutakoek doan jartzen dituzte beren artikuluak herritar guztien eskura, eta deialdi publikoetan beren proiektuak onartzeko behar bezain bikainak diren ikerketa-funtsak argitaratzen dituztenei kobratzen diete.
4. Beste bat da ikerketara joan beharko lukeen dirua argitaratzeko erabiltzen dela. Hori ere lehen egiten zen ikerketei buruzko liburuak argitaratuz edo rankingetan ez zeuden aldizkarietan, eta, beraz, komunitate zientifikoak ez zituen irakurtzen. Hori lehen egiten zen, eta orain egiten da, aurkikuntza zientifikoak komunitate zientifikoaren eta gizateriaren ezagutzan jartzea programa zientifiko ororen eta zientzia-pertsona ororen betebeharra delako. Zeregin hori berritzat aurkeztea beti egin denean, edo irregulartzat, betebehar etikoa denean, ezjakintasunagatik edo zientziaren eta gizartearen hobekuntzaren aurkako interesak izateagatik baino ezin da egin.
5. Baieztatzen da monografikoak kalitate faltaren adierazle direla eta maiz artikuluak ikerketa-taldearenak edo herrialdearenak berarenak direla. Hori beti eta orain baino gehiago egin da; ikerketa baten amaieran ohikoa izan da aurrekontuaren zati bat taldeko kideen artikuluekin liburu bat argitaratzeko erabiltzea, eta, gainera, kanpoko ezein kideren kalitate-kontrolik gabe. Monografikoetan, berriz, bikoitika berrikusten da, eta aldizkariak berak kontrolatzen du. Ohikoa da editore taldeak abalatutako artikuluak baztertzea, eta hori ez zen gertatzen lehen egiten ziren liburu horietan.
6. Aldizkari horiek oso azkar argitaratzen dituztela baieztatzen da, aldizkariak eta ebaluazioak eta berrikuspenak egiten emandako denbora haien kalitatearen adierazlea balitz bezala. Pandemia hasi bitartean azkar argitaratu ez balute, hamar urte beharko genituzkeen txertoak izateko. Astiro argitaratzen dutenek ez dute hobeto egiten, okerrago egiten dute. Artikulu bat berrikusteko bi egun ematen direnean, ia beti egun bat erabiltzen da horretarako; hiru hilabete ematen direnean ere ia beti egun bat ematen da. Gainerako denboran atzeratzen da argitaratutako aurkikuntzak beste talde batzuen eskura jartzea, haien ikerketetan eta gizartean kontuan hartzeko, haien politika eta jardueretan kontuan hartzeko.
7. Arazoaren funtsezko gakoa honako hau da: egungo ebaluazio-sistemek ez diote begiratzen artikuluaren edukiaren kalitateari, baizik eta argitaratuta dagoen tokiari bakarrik. Lehen genuen unibertsitate eredu feudalaren oinarri nagusia baieztapen horrek aldarrikatzen duena da. Nazioartean inolako prestigiorik ez zuten katedradunek erabaki zuten Cambridgen argitaratutako artikulu baten edukia oso txarra zela, eta zero puntu ematen zituen egileak sexu-jazarpenik jasan ez bazuen edo haiek baino distiratsuagoa bazen; hamar kapitulu puntuatzen zituzten editatzen zituzten liburuetan, egileak jazarpenetan lagundu bazuen eta/edo ez bazen bikaina. Eredu feudal horren ordez beste meritokratiko bat jarri da. Bertan, top aldizkari zientifiko batean argitaratutako artikulu batek, Nature izenekoak, hamar balio ditu, ez bakarrik haren argitalpena onartzeko oso ebaluazio zorrotza egin delako pare itsuengatik, baizik eta nazioarteko komunitate zientifiko osoaren aurrean dagoelako eta, horrela, edozein akats errazago eta azkarrago antzeman daitekeelako.
Jakina, komunitate zientifikoak artikulu horri ematen dion kalitatea baloratu behar da, eta badira horretarako tresna batzuk, hala nola Altmetrics, artikuluaren eragina ebaluatzen duena, eragin handiko aldizkari batean oso txikia eta eragin txikiko aldizkari batean oso handia izan daitekeena. Hobetzen jarraitu behar da, azkenean garrantzitsuena, Horizon Europe-k planteatzen duen bezala, artikuluaren inpaktu zientifikoa, politikoa eta soziala delako, eta ez hainbeste aldizkariarena. Aldaketa horiei esker, zalantzarik gabeko hobekuntza zientifikoa ez ezik, unibertsitatean sexu-jazarpenaren zigorgabetasuna amaitzea ere lortu da.
Kritika horiek zailtasunak eta atzerapausoak sortzen dituzte, baina ezin dute gelditu gure unibertsitateak sistema feudal batetik sistema meritokratiko batera ezinbestean eraldatzea, ezta gizartea hobetzen laguntzea ere.
Egilea: Ramon Flecha
Argazkiak: freepik
