Robert King Merton (1910-2003), XX. mendeko soziologo ospetsuenetako bat da. Soziologia Estatu Batuetako diziplina akademiko eta zientifiko gisa instituzionalizatzeko funtsezkoa izan zen.
Merton Filadelfian jaio zen, Ekialdeko Europatik etorritako familia judu xume batean. Gazte talde urbanoetan sartu zen nerabezaro problematikoa izan arren, Mertonek Templeko Unibertsitatean lizentziatzea lortu zuen. Gero, XVII. mendeko Ingalaterran zientzia, teknologia eta gizartearen arteko harremanei buruz egin zuen doktore-tesiarekin (Harvard 1936an) ikerketa-eremu berri bat ireki zuen: zientziaren soziologia.
1940tik Columbiako Unibertsitatean (New York) lan egin zuen hainbat hamarkadatan Ikerketa Sozial Aplikatuaren Bulegoan, 1980ra arte zuzendu zuena. Bere Social Theory and Social Structure (Teoria eta egitura soziala) liburua osatzen duten lan asko garatu zituen. 1949an argitaratu zuen lehen aldiz −hainbat aldiz berrikusita− eta teoria soziologikoaren klasiko eta XX. mendeko soziologiako libururik irakurrienetako bat bihurtu zen. Merton Amerikako Soziologia Elkarteko lehendakari aukeratu zuten 1957an, eta, 1994an, Zientziaren Domina Nazionala jaso zuen, Ipar Amerikako zientzialari sari nagusia, lehen aldiz soziologo bati ematen zitzaiona.
28 liburu eta 200 artikulu baino gehiagoren egilea, harrigarria da bere ibilbidean landu zituen gai eta azterketa-eremu ugari: zientziari buruzko azterlanetatik hasi, eta gatazkaren integrazioarekiko eta gizarte-desbideratzearekiko, eta gizarte-ekintzaren ustekabeko ondorioekiko kezkei jarraitu.
Eta zientziaren soziologiari buruzko lanetan, komunitate zientifikoaren lana egituratzen duten baldintzatzaile instituzionalak eta gizarte-harremanak agerian jartzea lortu zuen. Zientzia modernoa lorpen historiko berezitzat, hauskortzat eta gainerako gizarte-egituraren eta arau nagusien korrontearen kontrakotzat jo zuen. Azaldu zuenez, jakintzaren bilaketak balio, sinesmen, aurresuposizio, arau, preskripzio eta ohitura multzo konplexu bat sortu zuen (unibertsaltasuna, zientziaren jabetza kolektiboa edo inpartzialtasuna, esaterako), zientzialariak bereizten eta lotzen dituena. Izaera horren jatorria XVII. mendeko puritanismo protestantearen balioetaraino arakatu zuen, eta liburu handi bat idatzi zuen —On the Shoulders of Giants (Erraldoien Sorbaldan)— mundu zientifiko eta intelektualeko originaltasunari, sorkuntzari, plagioari, tradizioari eta aurrerapenari buruz.
Gizarte-zientziei dagokienez, ikerketa soziologikoaren funtzioa arazoak formulatzea, iragarpenak egitea eta gizarte-politikako erabakiei euskarria ematea dela uste zuen. Bere iritziz, ikertzaileak ez daude interesetatik libre; izan ere, «ikerketa zientifikoaren hasierako formulazioa zientzialariaren balio inplizituek eta jarduera babesten dutenek baldintzatu dute».
Mertonen egitura sozialaren teoria Durkheim-en positibismotik urruntzen da, baina Parsonen funtzionalismoaren eragina du. Hainbat ikerketa soziologiko garatu zituen, adibidez: etorkinen talde etnikoak, krimena eta delinkuentzia, burokrazia, arrazakeria eta lanbideak eta abar.
Merton zientziaren soziologia zehatzaren eta asmo zientifikoaren abiarazle gisa geratu da. Gainera, aurreko mendeko 50eko eta 60ko hamarkadetan garatu ziren eskubide zibilen eta gutxiengoen integrazioaren aldeko kanpainen alde agertu zen. Adibidez, integrazio eta desbideratze sozialari buruz egin zuen ikerketak erabakigarriak izan ziren Estatu Batuetako Auzitegi Gorenak eskola publikoetan arraza-segregazioa ezeztatu zuen prozesu judizialean.
Merton hizkera zuzen eta argian mintzatzen da, beharrezkoak ez diren jargoirik eta iluntasunik gabe, aplikagarritasun enpirikora bideratuta. Kritiko jatorra baina gupidagabea bere ikasleekin, pazientea zen (horri esker sei minbizi desberdin gainditu zituen), saiatua —4:30etan hasten zen lanean— eta autoexijentea —askotan berrikusi zituen bere idazkiak—. Baina nabarmentzekoa da, batez ere, detailea, pasadizoa eta erudizioa zientifikoki baliagarri eta teorikoki esanguratsu bihurtzeko grina, baita publiko zabalarentzat ere.
Egilea: Alfonso Caño
