Matematikariek gizarte-arazoei aurre egiteko tresna baliagarriak eskaintzen dituzte
Matematikak justizia sozialeko arazoak konpontzen laguntzeko erabiltzen ari dira. Eremuaren zorroztasuna aplikatzea etorkizun handiko ikuspegia da, gizarte-arazoetarako irtenbide emankorrak identifikatzeko eta, batzuetan, inplementatzeko ere bai.
Gizarte-justiziako proiektuetan diharduten matematikariek diote mundu errealean aldaketa bat sortzen laguntzea izugarri pozgarria izan daitekeela. Izan ere, matematikariek eremu askoren bidez lan egin dezakete helburu hori lortzen laguntzeko: datuen analisia, sistema konplexuen eredua, optimizazioa, desberdintasunen analisia, esperimentuen diseinua, datuen bistaratzea, politika publikoen diseinua, osasunaren analisia edo esku-hartzeen diseinua. Gizarte-desberdintasunetik hasi eta osasun-arreta eskuratzeraino doazen gaiak ikertzen ari dira.
Edozein aplikazio-eremu dela ere, matematikariek zuzenean esperimentatu dezakete pertsonei eta komunitateei eragiten dieten arazoei matematika aplikatzearen desordena, konplexutasuna eta gogobetetasuna. Hori bai, pertsonei oso beharrezkoak diren baliabideak eskuratzen laguntzeko modua aurkitzen saiatzeak, komunitateetan indarkeria murrizteak edo genero-berdintasuna bultzatzeak hainbat trebetasun tekniko, pentsatzeko modu eta lankidetza profesional eskatzen ditu, matematika hutsean bide berriak irekitzearekin alderatuta.
Gainera, justizia sozialeko proiektuak diziplinazkoak izaten dira askotan, diziplinartekotasuna funtsezkoa baita arazoak dituzten komunitate-buruzagiekin, aktibistekin edo komunitateko kideekin lan egiteko. Can mathematicians help to solve social-justice problems? artikuluak adibide interesgarri batzuk deskribatzen ditu.
Ortegak epidemiologia matematikoan egindako lanean, hainbat komunitatetan txertoak xurgatzeak zer faktoreri eragiten dien aztertu da. Bere 1. lanak, adibidez, aurkitu du, bost urteren buruan, Egipton errotabirus-txerto programa nazional batek gaixotasunaren karga nahikoa murriztuko lukeela kostuak aurrezteak txertoaren kostuen % 76 konpentsatzeko. Epidemiologo matematikoek matematika aplikatzen dute populazio espezifikoetan gaixotasunen agerpena aztertzeko eta gaixotasunaren hedapena arintzeko.
Jonathan Dawes matematikari aplikatua da Batheko Unibertsitatean (Erresuma Batua), eta Nazio Batuen Garapen Iraunkorreko Helburuen (GJH) eta haiekin lotutako helburuen arteko loturak ikertzen ditu. Bere Dawes 3 ikerketak erakutsi zuen GJHen arteko elkarrekintzek esan nahi dutela pobreziaren, gosearen, arreta medikoaren, hezkuntzaren, genero-berdintasunaren eta abarren arteko errefortzu-ondorio positibo asko daudela. Beraz, posible da goiko guztiak altxatzea helburuetako batean aurrera egiten denean.
Michael Small matematikari aplikatua, Perth-eko Australia Mendebaldeko Unibertsitateko Datuen Institutuko zuzendaria, bere karreraren zati handi batean, sistema konplexuen portaeran zentratu zen, edo elkarrekintzako pieza sinple asko dituztenean, eta sistema dinamikoen teorian, arazo fisiko eta mekanikoei heltzen dienean. Orain, bere ikerketa gazteen suizidio-arriskua ulertzera bideratu du, psikologo eta psikiatra taldearekin lankidetzan. Smallek dioenez, munduan ongia egin dezaketen arazoak konpontzen denbora pasatzeak erronka tekniko baten zentzua motibatzen du, eta aukera sozial bat ere bada.
Ikuspegi hori eta ikerketa horiek hezkuntza-maila desberdinetako ikasgeletara eramateak bokazio matematiko eraldatzaileak susta ditzake ikasleengan, haientzat garrantzitsuak diren justizia sozialeko arazoekin konektatuta. Mundua aldatzeko zientzia, zentzua eta ilusioa.
Egilea: Isabel Mendizabal
