(Daily 27-etik itzulita)
Duela 150 urte, 10 bizkaitarretik 8, ia 10 Gipuzkoan eta antzeko kopurua Nafarroa Beherean eta Sulan. Hala ere, zifra horiek izugarri aldatu ziren hamarkada gutxi batzuetan, eta euskaldunen kopurua 10etik 2ra murriztu zen Euskal Autonomia Erkidegoan, oro har. Jaitsiera hori ez zen utzikeriagatik gertatu. Historia luzea da ostrazismoa, umiliazioa, iseka eta baita euskaraz hitz egiteagatiko zigorrak ere.
Adibide ezagun bat eskoletan erabiltzen den “eraztunaren zigorra” da. Irakasleek eraztun bat ematen zioten euskaraz hitz egiten harritzen zen edozein ikasleri. Ikasle horren zeregina eraztuna beste ikaskide bati pasatzea zen, euskaraz entzuten bazuen. Astearen amaieran, eraztuna oraindik zuen ikasleak zigor fisiko bati egin behar zion aurre. Bitartean, eraztunaren eramaileak sarritan jasaten zuen isolamendua, ikaskideek saihestu egiten baitzuten hurrengo helburua bihurtzeko beldurrez. Inguru honetan, etxean euskara ikasten ez zuten haurrek ez zuten beste nonbait ikasteko aukerarik. Hori izan zen errealitatea urte askotan.
1948an, Eusko Ikaskuntzak Euskararen Nazioarteko Eguna izendatu zuen abenduaren 3a, eta lehenengo ospakizuna Biarritzen egin zen 1949an. 1995ean onartu zuten ofizialki, Eusko Jaurlaritzak (Eusko Jaurlaritza) eta Euskaltzaindiak (Euskaltzaindia) elkarrekin bultzatuta. Data ez zen ausaz aukeratu, Frantzisko Xabierkoaren (Francisco de Jasso Azpilicueta) heriotza ospatzen baitu 1552ko abenduaren 3an Shangchuan uhartean (Txina). Tradizioaren arabera, euskaraz esan zituen azken hitzak, eta horrek bere garaiko errealitate linguistikoa islatzen du, Nafarroako biztanle gehienak euskaldunak zirenean.
Duela berrogeita hamar urte, ordea, euskara hiztunen kopurua nabarmen txikiagoa zen eskualde guztietan, eta hiztun gazte gutxiago zegoen nagusi baino. Mingaina itzaltzeko zorian zegoen. Hala ere, garai ilun horietan, komunitate batzuetan egindako ahaleginei esker, haurrek euskara ikasi eta hitz egin ahal izan zuten eskoletan. Oinarrizko mugimendu horiek, hiztunek zein ez-hiztunek lagundurik, hizkuntza biziberritzeko eredu arrakastatsu baten oinarriak ezarri zituzten. Geroago, erakunde publiko batzuek berebiziko garrantzia izan zuten bide berri hori sendotzeko eta hedatzeko.
Eskolen ekarpena ikaragarria izan da zentzu horretan, eta, beste behin ere, hizkuntzak irakasteko ez ezik, gizartean oro har eraldaketa aberasgarriak sustatzeko gaitasuna dutela erakutsi dute.
Lorpen horiek gorabehera, euskara hizkuntza kaltebera da oraindik, eta zenbait arlotan desagertzeko arriskua du, UNESCOren arabera. Hala ere, familia gehienak oraindik euskaraz hitz egiteko gai ez diren arren, eskolek ikasle gehienek euskara ikastea ahalbidetu dute.
Hala ere, euskara guztiontzat eskuragarri izateko gakoa ez da soilik euskarazko murgiltze programetan izena ematea, baizik eta ikasleek modu eraginkorrean ikas dezaten bermatzea, behar den domeinua lortuz. Gaur egun, euskara jakiteak ateak irekitzen ditu, bizitza errazten du, harremanak errazten ditu, aukera profesionalak eta posizio soziala hobetzen ditu. Hala ere, jende guztiak ez du baliabide hori eskuratzeko aukera bera; oraindik asko dago egiteko.
Argi dago ahozko euskararekiko esposizioak ulertzen laguntzen duela, baina askotan hori berez ez da nahikoa izaten. Gainera, eskoletan euskara erabiltzeko eta praktikatzeko aukerak ezinbestekoak dira, baina erabilera eta praktika hutsetik haratago joan behar dute. Hizkuntza bat ikasten da, ez bakarrik hitz egiten hasten garenean, baizik eta norbaitek entzun eta erantzuten duenean. Hizkuntza bat eraginkortasunez ikasten da elkarrizketa hezkuntzaren erdigunean kokatzen denean.
Zalantzarik gabe, euskara hainbat gizarte-gunetan integratzeak “arnasguneak” sortuko lituzke hizkuntzarentzat, denentzat eskuragarriago bihurtuz. Hala ere, aldaketa horiekin ere, litekeena da hezkuntza-esparrua erabakigarriena izatea. Eskoletan gaur gertatzen denak zehazten du zer gertatuko den bihar kaleetan eta etxeetan.
Argazkia: 1949ko Euskararen Eguneko testuaren zati bat./Iturria: Eusko Ikaskuntza
Egilea: Harkaitz Zubiri
