Nola bihurtu zen Célestin Freinet (1896-1966), herriko maisu frantsesa, pedagogia moderno eta herrikoiaren erreferente berritzaile garrantzitsuenetako bat? Alde batetik, teoria erabat demokratikoak eta antiautoritarioak formulatu zituen; bestetik, ikasleari askatasun- eta protagonismo-maila nabarmena ematen dioten eta ikaskuntza sendoagoa, kritikoagoa eta eraginkorragoa lortzeko aukera ematen dioten teknika-sorta zabala garatu zuen.
Célestin Freinet, Frantziako Proventzaren Itsas Alpeetan nekazari-familia batean jaioa, haurtzaroan artzaina izan zen. Grassen ikasi ondoren, 1913. eta 1919. urteen bitartean Nizako maisu-maistren eskola normalean sartu zen. XX. mendearen hasierako langile eta sozialisten eragina izan zuen. Hortik datoz haren militantzia sindikalista eta haren diskurtsoaren oinarri marxista, gizarte kapitalistari egindako kritikak eta haren proposamenak «Lanaren bidezko Hezkuntza, Herriaren Eskola eta Herri Pedagogia eta Modernoa» ezartzeko. Baina Freinetek etengabe eboluzionatu zuen, eta bere garaiko pentsamendu korronte handiez elikatu zen, bereganatu eta, batez ere, eraldatu egin zituenak.
Herri-eskolaren eginkizun nagusia norbanako bakoitzaren ahalmenei laguntzea izan behar zen. Freinetek eskola bizia izatea nahi zuen, herriaren eta ingurunearen bizitzaren jarraipena, bere arazo eta errealitateekin. Horretarako, hezkuntza-prozesu bat planteatzen zuen ikaslearengan zentratuta: «Ikaslearengandik abiatzen ez den pedagogia oro porrota da, harentzat eta haren behar eta aplikazio intimoenentzat».
Freinetiar ikasgeletan, haurrek asanbladak antolatzen dituzte, taldearen bizitza arautzeko, lana berrikusteko, proiektuak proposatzeko eta erabakiak hartzeko; hitzaldiak prestatzen dituzte, eta horiek lan-liburutegian dokumentatzen dira. Bertan, kontsulta-liburuak, monografiak, prentsa-artikuluak eta argazki-artxiboak dituzte. Eta testu libreak egiten dituzte. Testu horiek, kolektiboki zuzendu ondoren, eskola-aldizkari edo -egunkarian inprimatzen dituzte, familien artean eta beste ikastetxe batzuetako ikasleen artean banatzeko. Freinet aitzindaria da eskolan komunikazioa sartzen. Élise emaztearekin batera, zeina pedagogoa ere izan baitzen, inprimategiaren eta eskolako egunkariaren sortzailea izan zen, bai eta gramofonoa, diskoa, irratia eta zinema-proiektorea ere, ikasteko baliabide gisa eta komunikazio-prozesuan laguntzeko. Freinet senar-emazteentzat eskola da ikasleek pentsamendua eta ekintza batzeko tokia.
Freinet pedagogiak mundu osoko maisu-maistren mugimendu kooperatibo zabala sortu zuen. Estatu espainiarrean Kataluniatik barrena sartu zen, eta eragin handia izan zuen II. Errepublikaren garaian. Frankisten matxinadaren garaipenaren ondoren, maisu eta maistra asko hil, espetxeratu edo garbitu zituzten. Beste batzuk Latinoamerikara erbesteratzeak Freineten ideiak kontinente hartan zabaltzen lagundu zuen. Hirurogeiko hamarkadatik aurrera, ordea, Freinet filosofia eta praktika berreskuratu ziren, izaera berritzaileko zenbait eskola kooperatibotan aplikatzeko. Eta gaur egun ere, haren teknika asko, hainbat egokitzapenekin, gela askotan aplikatzen dira.
Aurkikuntza handia edo originaltasunaren gakoa –hala ere, Freineten mugimendu pedagogiko garaikide ia guztietan ohikoa– klase-paseoa izan zen, «ikasgelatik ateratzeko premia, fisikoa eta psikologikoa, ondoko eremuaren ingurune aberatsean bizitza eta oraindik existitzen zen artisautza bilatzeko», Élise Freinetek azaltzen duen bezala. Freinetentzat bizitza gelatik kanpo dago, ingurunean. José Luis Cuerdak 1999an egindako La lengua de las mariposas filmean ikus daiteke. Bertan, maisu batek lehentasuna ematen dio naturaren behaketari. Naturaren adibidetik abiatuta, Freinetek lan-gako batzuk lantzen ditu, eta horietako asko praktika pedagogikoak hartu ditu gaur egun: gelako batzarra, lan-planak, eskola-agenda, lan-tailerrak, eskola-baratzea, horma-egunkaria, gelako liburutegia, testu librea, eskola-aldizkaria, etab.
Freinet tekniken oinarria metodo natural batetik abiatzen da, hau da, aurkikuntza jarraituaren aldeko giroa eskaintzen dute, non adierazpen askea eta ideiak trukatu eta kontrastatu ahal izango diren beraiek osatzen duten erakunde batean. Freinetek hiru printzipiotan oinarrituta garatu zituen bere teknikak: adierazpen askatasuna, elkarlaneko bizitza eta bizitza parte-hartzailea. Jolasa eta lana giza espeziearen berezko bi funtzio dira, existentziaren aldeko borrokatik sortutako bizi-premiak asetzera bideratuak. Hori guztia ikerkuntza-jarreraren ildo pedagogiko batean, ikaslearen ingurukoekiko jakin-mina sustatuz, norberaren eta besteen errealizazioekiko errespetua zainduz, eta materialen erabilera egokia autokudeatuz, ikaskuntzaren euskarri gisa.
Berarentzat eskolak publikoa eta herrikoia izan behar zuen; guztientzat, askea, demokratikoa eta parte-hartzailea, antikapitalista, kanpoko inposiziorik gabea eta egituren berritzailea; eskolan, erregimen autoritario batek ezin ditu hiritar demokratak prestatu, biharko demokrazia prestatzen da eskolan demokrazia praktikatuz.
Egilea: Alfonso Caño
