Artikulu hau “Periodico Educacion”-etik itzulita dago: https://periodicoeducacion.info/2024/05/08/distinguir-estadistica-de-pseudociencia/
Zientzialari izan gabe zientzialari gisa aurkezten diren ezagutzek kalte handia egiten diete zientziari eta gizarteari. Adibide izugarriak izan genituen pandemian, hala nola covid-19a lixiba edanez prebenitzen zela, zientifikoki abalatutako txertoen ordez. Estatistikari buruzko sasizientifikoek argitaratzen eta azaltzen dituzten oinarrizko akatsek okertu egiten dituzte hezkuntza-emaitzak, garaiz argitzen ez badira. Zientzia-arloko pertsona ororen betebehar etiko eta zientifikoa da akats horiek profesionalei eta herritarrei argitzea, haien osasunari edo hezkuntzari kalte egin ez diezaioten zientifikoki baliozkotu gabeko tratamenduekin.
Adibide gisa aipatuko dugun estatistika-liburu batean, laginketa-errorea lortzeko formularen unea iristen denean, irakurleek ulertzeko azalpen gehien behar duten edukietako bat baita, esaldi harrigarri bat dago: «Laginaren tamaina kalkulatzeko, lau aldagai horiek formula matematiko batean batzen dira. Interneten milaka orrialde daude balio hori aldagai horiekin jokatuz kalkulatzeko». Liburuan Interneten dagoena sartu behar ez bada, zergatik sartzen dira Interneten dauden eta aipatutako formula baino ulerterrazagoak diren liburuko edukiak? (Aipamena “Estadísticas para no estadística. Lan akademikoen metodologia kuantitatiboari buruzko oinarrizko gida “). Liburuko beste pasarte batzuek erantzuna aurkitzen laguntzen dute; horietako bat seinalatzen dugu, honela dioena:
«Oro har, % 5eko errore-marjina onartzen da. Hau da, gure azterlanari buruz egiten ditugun baieztapenek aukera izango dute kasuen % 5ean faltsuak izateko».
Hala ere, interneten eta inprimatutako liburuetan, kontzeptuen milaka azalpen erraz ere nahasten dira aipu horretan: errorea, konfiantza-tartea, errore-tartea eta konfiantza-maila. Egiten ditugun baieztapenak egiazkoak diren ala ez jakiteko, ezinbestekoa da errorearen esanahia ondo ulertzea. Errorea % 4 bada, eta inkestan ateratzen bada % 45 lege baten alde dagoela eta % 39 aurka, herritar gehiago daudela alde aurka baino baieztatzea okerra da; ez dakigu, izan ere, benetan % 45 ± % 4 da alde eta % 39 ± % 4 kontra, hau da, % 41 alde eta % 43 aurka. Legearen alde daudenen konfiantza-tartea % 41etik % 49ra bitartekoa da. % 95eko konfiantza-maila aukeratu badugu, benetako balioa konfiantza-tarte horretatik kanpo egoteko probabilitatea % 5 da.
Irakurtzen diren argitalpenek edo jasotzen diren prestakuntzek oinarrizko kontzeptu horiek ere nahasten badituzte, hezkuntza eta zientzia okerragotu egiten dira, hobetu beharrean. Nahiz eta ezjakintasun hori disimulatzen saiatu, irakurleak milaka zenbaki eta formularekin akonplejatzen saiatuz, ezin izango da erantzun zientifikoki abalatutako ebidentziez galdetzen badute non hobetu diren emaitzak planteamendu oso oker horiekin.
Beren lana hezkuntza hobetzera bideratzen dutenek beren emaitzak hobetzen dituzten jarduerak egiten dituzte, edo, bestela, gutxienez aitortu eta defendatzen dituzte; horregatik, ez dakitenaren “aditu” itxura egiteko gai ez diren pertsona etikoak dira. Zientziaren aldekoak ere badira, eta, akats bat dutenean, zuzendu egiten dute. Ez dute ospea eta ordainsariak bilatzen argitalpen eta prestakuntzetan, hezkuntza-hobekuntzei eta horiek lortzen dituztenei eraso eginez.
Egilea: Ramón Flecha
